Eetbaar, wild en met diepe wortels in onze geschiedenis en cultuur
Door Annet Breure – plantenverhalen.nl
Wat vind je van de hazelaar? Niet zo’n spannende wildplukoogst? De hazelaar is misschien geen ‘nieuwe vondst’, maar daarom niet minder lekker. De noten zijn zoet, vooral wanneer geroosterd.
Het mooie aan de hazelaar vind ik dat ze een diepgewortelde geschiedenis heeft in onze contreien: ze kwam tienduizend jaar geleden al in de lage landen voor, nadat het bevroren water van de laatste ijstijd was gesmolten, en werd toen veelvuldig geroosterd en gegeten. Hazelnoten worden ook wel ‘het dagelijks brood van de midden-steentijd’ genoemd. Ze zijn erg voedzaam: vet- en eiwitrijk, en zijn bij archeologische opgravingen veelvuldig teruggevonden (de verkoolde schillen). Door hazelnoten te eten voel ik mij niet alleen meer verbonden met de natuur, maar ook met mijn voorouders.
De hazelaar staat symbool voor wijsheid en levenskracht. Het meegeven van hazelnoten in graven als symbool van wedergeboorte en onsterfelijkheid was een gebruik bij de Kelten en Germanen. Door de eeuwen heen heeft de hazelaar in allerlei sagen, legenden, en zelfs liedjes een rol gekregen. Bijvoorbeeld in de oorspronkelijke versie van Assepoester (niet de Disney versie, maar zoals opgeschreven door de gebroeders Grimm) vervult de hazelaar die op het graf van haar moeder groeit, de wens van Assepoester als ze om mooie kleren en schoenen vraagt om naar het bal te gaan.
Eetbaar, wild en met diepe wortels in onze geschiedenis en cultuur. Verhalen illustreren bij uitstek de band tussen mens en plant. In vroegere tijden werden die verhalen ook gebruikt om kennis door te geven. Ik ontdekte tijdens een cursus over medicinaal gebruik van planten, die ik volgde, dat ik gegrepen werd door de zinnetjes en namen van planten die verwezen naar traditionele verhalen en gebruiken, zoals ‘lieve-vrouwe-bedstro’, ‘vrouwenmantel’, ‘Sint Janskruid’, welke Jan was dat dan? Welke vrouw? Tijdens een stage in Bretagne ontdekte ik een schat aan informatie over planten in met name de keltische cultuur. Vanaf toen ben ik niet meer gestopt met verhalen verzamelen en de verbanden zoeken tussen die verhalen, de symboliek en de eigenschappen en het gebruik van de plant.
Deze passie is mijn werk geworden in Plantenverhalen. Ik vertel door het hele land en heb tijdens de lock-downs de podcast Plantenverhalen gemaakt, met twintig afleveringen. Zo kon ik verhalen blijven delen en gesprekken aanknopen met allerlei mensen die zich met planten bezig houden. Erg leerzaam en leuk! Je kunt de podcast nog steeds beluisteren via o.a. Spotify.
Annet Breure  Foto: Theater Dakota
Historische Heerlijkheden
Samen met archeobotaniste Ellis Grootveld ben ik bezig de cultuurgeschiedenis van eetbare wilde planten in de lage landen op te schrijven in vier jaargetijden boekjes: Historische Heerlijkheden. We hopen dat veel mensen net als wij plezier beleven aan de verhalen en meer diepgang ervaren tijdens het wildplukken.
In dit boek geven wij als het ware een cultuurgeschiedenis van het wildplukken: geschiedenis, verhalen en gebruiken rond eetbare wilde planten in de Lage Landen. Deze publicatie biedt niet zozeer een enorme lijst aan verschillende planten, maar per plant wel uitgebreide informatie over de culturele context: hoe de plant vroeger werd gebruikt, met historische recepten, vanaf wanneer hij in Nederland groeit en welke rol hij speelt in onze folklore.
Het eerste deel – Herfst – geeft, zoals past in dit jaargetijde, een rijk gevoel: een overvloed aan prachtige historische afbeeldingen van de planten waarin in deze tijd van het jaar delen te oogsten zijn, historische weetjes, legendes en natuurlijk recepten.
Auteurs: Ellis Grootveld (archeobotaniste en eetbare wilde plantengids via www.plant-aardig.info)
Annet Breure (taal- en cultuurwetenschapper en verhalenverteller bij www.plantenverhalen.nl)
Historische Heerlijkheden verscheen bij BLKVLD Uitgevers en is met dank aan het Hugo de Vries Fonds gerealiseerd.
De zalm vol hazelnoten-wijsheid
We delen hier graag nog een verhaal over de hazelaar en een recept. Ze komen uit het Herfstboekje dat je kunt kopen bij Rotterdamse Munt.
Het Ierse verhaal vertelt over een waterbron waar negen hazelaars omheen groeiden. In de donkere poel die vanuit deze bron ontstaan was, woonde een zalm die de hazelnoten opat die vanaf de bomen in het water vielen. De zalm was door het eten van de hazelnoten erg wijs geworden. Er werd al van oudsher gezegd, dat alle wijsheid van de wereld zou toebehoren aan degene die de zalm wist te vangen en opat. Juist hierom was de wijze man Finnegas dichtbij de bron gaan wonen, met zijn leerling Fionn.
Finnegas wilde graag nog wijzer worden en op een zekere dag lukte het hem om de zalm te vangen. Hij vroeg Fionn om de zalm klaar te maken en droeg hem op absoluut niets van de vis te proeven. Toen de zalm bereid was, zag Finnegas dat Fionn anders uit zijn ogen keek. ‘Heb je geproefd? Nee, echt niet! Ook niet van de huid? Nee, eerlijk waar niet, maar ik brandde bij het ronddraaien van het spit mijn duim aan de hete zalm en zoog er op om hem te laten afkoelen, dat wel. Dan ben jij de uitverkorene. Eet jij de zalm vol hazelnoten-wijsheid op, Fionn’, zei Finnegas. Na het opeten merkte Fionn geen verschil; hij voelde zich niet anders. Finnegas zei: ‘Zuig op je duim, want dat is de vinger waarmee je de zalm als eerste hebt aangeraakt.’ En inderdaad, Fionn zoog alle wijsheid van de wereld uit zijn duim en werd de legendarische leider van de Fianna, een Ierse stam.
Linzensalade met knolselderij en hazelnoten
- 60 gram hele hazelnoten met vlies
- 200 gram Puy linzen
- 7 dl water
- 2 laurierblaadjes
- 4 takjes tijm
- 1 kleine selderijknol (650 gr) geschild in 1 cm dikke plakken
- 4 el olijfolie goede kwaliteit
- 3 el (hazel)nootolie
- 3 el rode wijnazijn
- 4 el fijngesneden munt
- zout en zwarte peper
Verhit de oven tot 140˚C, strooi de hazelnoten op de bakplaat en rooster ze 15 minuten. Laat afkoelen van de bakplaat af en hak ze grof. Doe de linzen met het water, laurier en de takjes tijm in een pan en breng aan de kook. Laat ze in 15-20 minuten zachtjes beetgaar koken. Laat de linzen in een vergiet uitlekken. Kook intussen in een andere pan de knolselderijchips in ruim water met zout in 8–12 minuten nèt gaar. Giet de knolselderij af.
Vermeng de nog warme linzen in een schaal met de olijfolie, 2 el hazelnootolie, de azijn, wat zwarte peper en royaal zout. Meng de knolselderij erdoor, proef en voeg eventueel nog wat peper toe. Meng de helft van de munt en hazelnoten erdoor, schep in een schaal en verdeel er de resterende munt en hazelnoten over.
Workshops
We zijn bezig met een nieuw workshopprogramma voor het najaar en volgend jaar voorjaar. Blijf op de hoogte met onze nieuwsbrief!